Νουάρ αναμνήσεις σε ασπρομαυρους τόνους

Με αφορμή τη σημερινή κουβέντα περί Tex Murphy ανακάλυψα πως το Thread για τα αγαπημένα νουάρ το έφαγε η μαρμάγκα στην τελευταία απώλεια δεδομένων του φόρουμ. Μια και το έχω ακόμα σωσμένο στο σκληρό δίσκο το ανεβάζω ξανά. Προσθήκες και παρατηρήσεις καλοδεχούμενες!

Αν και υπάρχει ήδη κινηματογραφικό thread, ανοίγω ξεχωριστό thread για το σύμπαν του νουάρ, γιατί το δικαιούται...

Αγαπημένες ταινίες νουάρ, που θυμάμαι πρόχειρα και έχουν μείνει αξέχαστες (κάποιες σίγουρα τις έχω ξεχάσει και πάρα πολλές δεν τις έχω ακόμα δει):

The postman always rings twice (και οι δύο εκδοχές, αλλά κυρίως η παλιά με την Lana Turner) (1946) Του Tay Garnett, με John Garfield και Lana Turner. Ένας άντρας, μια γυναίκα, ο ενοχλητικός σύζυγος και η μιζέρια της φτώχιας στην αμερικανική επαρχία. Ο Garfield πολύ καλύτερος από τον Nicholson, η Lana σαφώς κατώτερη ερμηνευτικά από την Jessica Lang, ωστόσο την έχουν φωτογραφίσει με τέτοιο τρόπο που αποτελεί εμβληματική φιγούρα μοιραίας γυναίκας. Φετιχιστικά πλάνα με υφέρποντα ερωτισμό, σκοτεινή ατμόσφαιρα, καταραμμένοι εραστές. Τι άλλο θέλετε;

Ossessione (Ιταλικό νεορεαλιστικό νουάρ από τον Visconti, πρώτη διασκευή του The postman always rings twice) (1943) Νουάρ και νεορεαλισμός. Αντικαταστήστε στα παραπάνω, τη νουαρ αισθητική με μια πιο νεορεαλιστική προσέγγιση και την αμερικανική επαρχία με την ιταλική επαρχία. Η πρώτη και ίσως η καλύτερη διασκευή της ιστορίας.

Double Indemnity (1944) Fred MacMurray, Barbara Stanwyck, Edward G. Robinson Αρχετυπική μοιραία γυναίκα, αρχετυπικοί άντρες-πιόνια, αρχετυπική ιστορία φόνου. Σκηνοθεσία του Billy Wilder σενάριο του Chandler κι ένα συγκλονιστικό φινάλε.

Sunset Boulevard (1950) Του Billy Wilder, κάπου μεταξύ film-noir και κριτικής του τότε κινηματογραφικού κατεστημένου, πικρό και κυνικό αριστούργημα. Η πλοκή δεν είναι αστυνομική, εδώ το νουάρ βρίσκεται περισσότερο στην ατμόσφαιρα και στη σχέση (αλληλοεκμετάλλευσης) των πρωταγωνιστών.

Notorious (1946) Alfred Hitchcock, Ingrid Bergman, Cary Grant, κατασκοπία στον Β' Παγκόσμιο, νοσηρός ρομαντισμός, δηλητηριώδεις ατάκες και μια αναπάντεχη (το 1946) τροπή στα μισά της ιστορίας που ρίχνει τους πρωταγωνιστές στα δίχτυα ενός νουάρ εφιάλτη πίσω από τις πόρτες μιας πολυτελούς έπαυλης.

I confess (1953) Πάλι Hitchcock, Montgomery Clift και νουάρ αναμεμιγμένο με χριστιανικούς συμβολισμούς. Ένας ήσυχος καθολικός ανθρωπάκος που σκοτώνει για λίγα χρήματα και για να κάνει πιο εύκολη τη ζωή της γυναίκας του, εξομολογείται το έγκλημά του στο νεαρό ιερέα της ενορίας του. Όταν ο τελευταίος γίνεται βασικός ύποπτος για τον φόνο, ξεκινάει ένα νουαρ μάελστρομ με έναν αστυνόμο να βγάζει στη φόρα τα μυστικά της νιότης του νεαρού ιερωμένου και να παίζει μαζί του το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι, ενώ ο πραγματικός δολοφόνος διχάζεται ανάμεσα στην καθολική του πίστη και την ανακάλυψη μέσα του κάποιου ζοφερού σαδιστικού μένους απέναντι στον νεαρό ιερέα.

The wrong man (1956) Hitchcock, Henry Fonda. Ένας ήσυχος άνθρωπος βλέπει τη ζωή του να διαλύεται όταν γίνεται ο βασικός ύποπτος για μια σειρά από ληστείες. Βασισμένο εν μέρει σε πραγματική ιστορία, μπορεί σήμερα να μοιάζει συνηθισμένο σαν θεματική, αλλά τότε ήταν εξαιρετικά πρωτότυπο. Οι νουαρ (και υπεραναλυτικές) σκηνές όπου το αστυνομικό και δικαστικό σύστημα κονιορτοποιεί την χαμηλή τόνων προσωπικότητα του Fonda μέσω των γραφειοκρατικών (και καθ' όλα νόμιμων) διαδικασιών σύλληψης, ανάκρισης, δίκης, κλπ, είναι κλασικές.

(Shadow of a doubt) (1943) Hitchcock, Joseph Cotten, σενάριο Thornton Wilder. Σε παρένθεση γιατί στυλιστικά θυμίζει περισσότερο μελόδραμα και character study της ήσυχης αμερικάνικης επαρχείας. Θεματικά πάντως είναι κατάμαυρο νουάρ, με μια γλυκειά αμερικανίδα νέα, την Charlie (Charlotte), να βλέπει τον κόσμο της να γκρεμίζεται, όταν ανακαλύπτει ότι ο πολυαγαπημένος της θείος Charlie είναι serial-killer πλούσιων ζωντοχήρων. Νουαρ στη φωτεινή αμερικανική επαρχεία, μια αθώα αλλά ασυναίσθητα αιμομικτική σχέση αγάπης που μετατρέπεται σε μίσος και θανατηφόρες ατάκες από τον θείο Charlie, όπως η ακόλουθη: "Do you know, if you rip off the fronts of houses, you'd find swine? The world's a hell. What does it matter what happens in it? Wake up, Charlie. Use your wits. Learn something."

The big sleep (1946) Howard Hawks, Humphrey Bogard, Laureen Bacall. Ο πιο κλασικός Marlowe στον κινηματογράφο. Ατάκες βιτριόλι, απίστευτη χημεία ανάμεσα στο ζευγάρι, ατμόσφαιρα νουάρ μέχρι το κόκκαλο. Λείπει μόνο αυτός ο σκοτεινός ρομαντισμός που δίνει άλλη πνοή σε πιο αγαπημένα μου νουάρ.

The asphalt jungle (1950) Γκανγκστερικό νουάρ, με την οργάνωση και εκτέλεση μιας ληστείας κοσμημάτων. Φυσικά δεν αργούν να πάνε όλα στραβά. Νουάρ δράμα με χαρακτήρες παγιδευμένους από το κοινωνικό status και τις ατυχείς επιλογές τους, με όνειρα διαφυγής σε έναν καλύτερο κόσμο που ποτέ δεν πραγματοποιούνται.

Night and the city (1950) Jules Dassin με τον Richard Widmark. Ένας μικροαπατεώνας προσπαθεί να πιάσει την καλή στο Λονδίνο της νύχτας με έναν μποξέρ, όμως η μοίρα έχει αποφασίσει διαφορετικά.

Crime Wave (1954) Του André De Toth. Ένας πρώην κατάδικος που έχει βγει με αναστολή προσπαθεί να ξεκινήσει μια νέα ζωή με την αγαπημένη γυναίκα του. Όμως μια ομάδα πρώην συγκρατούμενών του που αποδρούν από τη φυλακή και ένας αστυνόμος έχουν άλλη γνώμη. Υπάρχει θέση στον ήλιο για τον πρώην κατάδικο; Σφιχτοδεμένο ατμοσφαιρικό νουάρ.

Detour (1945) Του Edgar G. Ulmer. Πάνφθηνη ταινία, που δικαίως συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο εμβληματικά νουάρ. Ο πρωταγωνιστής παρασύρεται σε έναν αδιέξοδο νουάρ δρόμο χωρίς επιστροφή, μόνο και μόνο επειδή επιλέγει να ακολουθήσει μια παράκαμψη του δρόμου καθώς τρέχει προς το Χολυγουντ για να βρει την αγαπημένη του. Το νουαρ δράμα του απόλυτου γκαντέμη. The turn of events has to be seen to be believed!

Strange love of Martha Ivers (1946) Του Lewis Milestone. Έχει το απόλυτο νουάρ καστ: Barbara Stanwyck, Van Heflin, Lizabeth Scott, Kirk Douglas. Πρωταγωνιστές παγιδευμένοι από τα λάθη του παρελθόντος και προσκολλημένοι σε χαμένα όνειρα, που πετάνε θανατηφόρες ατάκες-παράλληλλους μονολόγους, σχεδόν χωρίς να ακούνε ο ένας τον άλλον, μοιραίες γυναίκες ως θύτες και θύματα ταυτόχρονα, σχεδόν γοτθικός ρομαντισμός και ποιητική ατμόσφαιρα.

In a lonely place (1950) Του Nicholas Ray με τον Humphrey Bogard. Σίγουρα μια από τις καλύτερες ερμηνείες του Bogard, στο ρόλο ενός πικρόχολου σεναριογράφου με βίαιες τάσεις. Είναι όμως και δολοφόνος; Μια τρυφερή σχέση αναπτύσεται ανάμεσα σε αυτόν και μια όμορφη γειτόνισσα. Θα αντέξει στους κλυδωνισμούς που θα προκαλέσει η υφέρπουσα βιαιότητά του;

Pickpocket (1959) Του Robert Bresson (γαλλικό). Το Έγκλημα και Τιμωρία του Ντοστογιέφσκι στην (τότε) σύγχρονη Γαλλία με έναν πορτοφολά στη θέση του δολοφόνου. Υποδειγματική και λιτή σκηνοθεσία, συγκλονιστική ταινία. Η χορογραφία της κλοπής αντικειμένων στα γαλλικά μέσα συγκοινωνίας είναι υπόδειγμα σκηνοθεσίας.

Plein soleil (Ο Ταλαντούχος κύριος Ripley με πρωταγωνιστή τον Alain Delon - κατά πολύ ανώτερο από τον πρόσφατο με τον Damon) (1960) Του René Clément. Επίσης γαλλικό. Στυλιστικά απομακρύνεται από το κλασικό νουάρ στυλ, αφού είναι έγχρωμο και ολοφώτεινο (όλη η ιστορία διαδραματίζεται καλοκαίρι στη Μεσόγειο). Το θέμα πάντως είναι γνήσιο νουάρ, με τον αδίστακτο Ripley και τα άκρα στα οποία φτάνει για να αποκτήσει αυτό που θέλει. Κατά πολύ ανώτερο από την πρόσφατη διασκευή με τον Matt Damon. Ο Alain Delon επενδύει τον χαρακτήρα με την υπνωτική γοητεία της κόμπρας και του μέχρι πρότινος μικροαπατεώνα, που μέσω του φόνου βρίσκει την ευκαιρία να κολυμπήσει σε πιο βαθιά νερά. Πανέμορφη η Marie Laforêt, με ασύγκριτα καλύτερο ρόλο από τον αντίστοιχο της Paltrow (αλλά και καλύτερη αξιοποιήση του χαρακτήρα της στην πρώτη ταινία.) Το φινάλε είναι απλώς συγκλονιστικό (αν και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το επίσημο lore του Riplay).

The locket (1946) Του John Brahm. Η περίφημη νουάρ ταινία με το τριπλό flush-back. Τη μέρα του γάμου ενός ευκατάστατου νέου, τον επισκέπτεται ένας μυστηριώδης τύπος, που ισχυρίζεται ότι είναι ο πρώην σύζυγος της μέλλουσας γυναίκας του και του αφηγείται μια ιστορία που του είχε πει παλιότερα ένας πρώην εραστής της εν λόγω κυρίας, στον οποίο και αυτή με τη σειρά της κάποια στιγμή είχε περιγράψει αναλυμένη σε λυγμούς ένα τραυματικό περιστατικό από την παιδική της ηλικία. Ατμοσφαιρικό νουάρ με δομή που θυμίζει κούκλες ματριόσκα.

The maltese falcon (1941) John Huston, Humphrey Bogart, Mary Astor. Από τα πλέον κλασικά νουάρ, που καθιέρωσαν τα χαρακτηριστικά του είδους. Must-see. Φαντάζομαι όλοι το ξέρουν.

Touch of evil (1958) Του Orson Welles με Charlton Heston, Orson Welles, Janet Leigh, Marlene Dietrich. Στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ ένας αστυνομικός (Welles) δε διστάζει να "φυτεύει" ενοχοποιητικά στοιχεία στους τόπους του εγκλήματος για να συλλαβεί αυτόυς που θεωρεί ένοχους. Όταν ο μεξικάνος συνάδελφός του (o Heston με μαύρα μαλλιά) αρχίζει να τον υποπτεύεται ξεκινάει ο νουάρ εφιάλτης. Νουαρ μέχρι το μεδούλι και μια από τις καλύτερες ταινίες του Welles.

Force of evil (1948) Του Abraham Polonsky με τον John Garfield. Συναρπαστικό νουάρ δράμα με "τίμιους" μικροκακοποιούς, αδίστακτους μεγαλοκαρχαρίες και βρώμικους δικηγόρους. Ποιητικοί διάλογοι που προσπαθούν να προσδώσουν στην ιστορία βάρος τραγωδίας (δε θυμάμαι κατά πόσο το πετυχαίνουν γιατί έχουν περάσει χρόνια από τότε που είδα την ταινία).

The letter (1940) Του William Wyler με την Bette Davis. Στη μακρινή Σιγκαπούρη της αποικιοκρατίας η αγγλίδα σύζυγος ενός γαιοκτήμονα σκοτώνει έναν άντρα, που ισχυρίζεται ότι προσπάθησε να τη βιάσει. Λέει αλήθεια; Ένα γράμμα στα χέρια μιας Ασιάτισας ίσως τη διαψεύσει. Μεταξύ νουάρ και μελοδράματος μια ατμοσφαιρική ταινία με μια μοιραία Davis να δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας. Το ξεκίνημα και το φινάλε της ταινίας είναι σκηνές ανθολογίας.

Raw deal του 1948 δια χειρός Anthony Mann με διευθυντή φωτογραφίας τον John Alton. Εξαιρετικό! Ένας φυλακισμένος δραπετεύει από τη φυλακή με τη βοήθεια της φιλενάδας του. Δεν αργεί να εμπλέξει στην απόδρασή του τη βοηθό του δικηγόρου του. Ένα παράξενο ερωτικό τρίγωνο σχηματίζεται, ενώ ο πλούσιος μεγαλοεγκληματίας που φαινομενικά τον βοήθησε να αποδράσει, στην πραγματικότητα σχεδιάζει την εξόντωσή του. Δυνατό νουάρ σενάριο και η φωτογραφία του John Alton αποτελεί την απόλυτη έκφραση της νουάρ αισθητικής.

Μιλάμε βέβαια για Wiki... παρόλα αυτά...

en.wikipedia.org/wiki/Film_noir

WickedMan wrote: Πως ακριβώς ορίζεις το "νουάρ";

Μεγάλη κουβέντα αυτή και δεν είναι εύκολο να δώσει κανείς απάντηση.

WickedMan wrote: Προσωπικά την έννοια "φιλμ νουάρ" την έχω κατά κάποιον τρόπο συνδυάσει με εποχή ποτοαπαγόρευσης, γκαγκστερς κλπ, κλπ.

Δεν είναι έτσι ακριβώς. Αυτό που περιγράφεις είναι το περίφημο αμερικάνικο γκαγκστερικό δράμα, που άνθισε κυρίως στα 30s. Ουσιαστικά μοιράζεται πολλά στοιχεία με τα φιλμ νουάρ και κατά κάποιο τρόπο αυτές οι ταινίες αποτελούν προ-νουάρ ή πρωτο-νουαρ. Τα πρώτα νουάρ φιλμ εμφανίστηκαν κάπου κοντά στις αρχές του 40 ή και λίγο πριν. Βασικά δεν είμαι ειδήμων οπότε μπορεί να κάνω λάθος σε κάποια σημεία.

Πάντως τα φιλμ νουάρ είναι όρος που εφευρέθηκε από γάλλους κριτικούς για να περιγράψουν ένα σύνολο ταινιών με ιδιαίτερη αισθητική, ατμόσφαιρα, mood και θεματολογία. Επειδή ακριβώς τα φιλμ νουάρ χαρακτηρίστηκαν έτσι αρκετά μετά τη δημιουργία τους, παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία στα χαρακτηριστικά τους και λίγα από αυτά συγκεντρώνουν όλα τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά για να ονομαστούν νουάρ. Κι αυτό επειδή απλούστατα οι δημιουργοί τους δεν είχαν συναίσθηση ότι υπηρετούσαν κάποιο συγκεκριμένο είδος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Σε γενικές γραμμές πάντως νουαρ μπορούν να θεωρηθούν ταινίες που συγκεντρώνουν κάποια από τα ακόλουθα χαρακτηστικά:
-Ασπρόμαυρη φωτογραφία με έντονη χρήση σκιών και σκοταδιού έντονα επηρεασμένη από τον γερμανικο εξπρεσιονισμό. Δεν είναι τυχαίο που πολλά νουάρ φωτογραφήθηκαν από τον John Alton που είχε αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό στυλ στους φωτισμούς και τα κάδρα του.
-Πκροί και έξυπνοι διάλογοι
-Μαύρη ατμόσφαιρα με στοιχεία πεσιμισμού (με εξαίρεση βέβαια τα απαιτούμενα happy end όταν ο πρωταγωνιστής δεν είναι δολοφόνος)
-Αστυνομική πλοκή ή πλοκή μυστηρίου ή ιστορία φόνου
-Συνήθως διαδραματίζονται σε πόλεις
-Το μεγαλύτερο μέρος της δράσης τείνει να λαμβάνει χώρα τη νύχτα
-Hard-boiled ντεντεκτιβ τύπου Μάρλοου
-Μοιράιες και καταστροφικές γυναίκες που καταστρέφουν άβουλους άντρες
-Παιχνίδια της μοίρας και λάθη του παρελθόντος που στοιχειώνουν το παρόν, στοιχεία τραγωδίας και μια αίσθηση κλοιού που κλείνει
-Flash-backs ή πολλαπλές αναφορές σε θολές ιστορίες του παρελθόντος
-Σκοτεινός και πικρός συνδιασμός κυνισμού και ρομαντισμού
-Πικρή απεικόνιση των ανθρώπινων σχέσεων με έμφαση σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις και σχέσεις εκμετάλλευσης

Σίγουρα υπάρχουν κι άλλα στοιχεία, προς το παρόν όμως αυτά σκέφτηκα. Όπως είπα παραπάνω ελάχιστες ταινίες συγκεντρώνουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, οπότε πολλές φορές είναι πραγματικά δύσκολο να πεις αν μια ταινία είναι ή δεν είναι νουάρ. Προσθέστε σε όλα αυτά τα έγχρωμα και φωτεινά νεο-νουάρ The postman always rings twice και Chinatown καθώς και το σκοτεινό μεν αλλά έγχρωμο πάλι Body heat και καταλαβαίνετε πως ο ορισμός του νουάρ είναι πολύ δύσκολη υπόθεση.

Τελικά νομίζω πως έχει να κάνει πρωτίστως με το mood που βγάζει μια ταινία.

Constantine_R wrote: Μιλάμε βέβαια για Wiki... παρόλα αυτά...

en.wikipedia.org/wiki/Film_noir

Λίγο που το κοίταξα φαίνεται σωστό και ενημερωμένο άρθρο.

Mortal wrote: Ωστόσο να μην ξεχνάμε ίσως και ένα από τα πολύ ιδιόρυθμα noir, το Blade Runner

Σωστός, αυτό δεν το είχα καν σκεφτεί ως νουάρ, αλλά όντως είναι ένα εξαιρετικό sci-fi νεο-νουάρ.

Επίσης πολύ δυνατά είναι τα πιο μοντέρνα Chinatown και Body heat (αυτά μάλλον δεν τα είχα βάλει γιατί ήθελα να εστιάσω στη χρυσή εποχή των νουάρ). Κάποια στιγμή θα τα προσθέσω στην παραπάνω λίστα.

WickedMan wrote: το επικό Sin City (παραμένει εύκολα μέσα στο κινηματογραφικό μου top 10) πρέπει να είναι ο ορισμός. Το L.A. Confidential επίσης σε σημαντικό βαθμό. Για το Colateral δε ξέρω.

Δυστυχώς το Sin City και το Colateral που πρέπει να είναι πολύ καλές ταινίες δεν τα έχω δει. Το LA Confidential πάντως είναι καραμπινάτο και πολύ καλό νουάρ. Επίσης έντονα στοιχεία νουάρ χωρίς να είναι 100% στο είδος έχει και το εξαιρετικό Drive.